Uzayan Savaş Ve Dünya Ticareti
Uzayan savaş ve dünya ticareti
Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ile başlayan savaş uzuyor. Mevcut beklentiler çerçevesinde savaşın devam edeceği öngörülüyor. Batının Rusya'ya uyguladığı yaptırımlar, Rusya'nın savaşa son vermesi için yeterli olmuyor. Rusya, 2022 yılında, artan fiyatlar ile 300 milyar dolara yakın enerji geliri elde edecek. Bu durumda Rusya'ya doğal gaz yaptırımı uygulanamadığı sürece Rusya ekonomik olarak savaşı sürdürecek.
İkinci ayını geride bırakan savaşta Rusya, Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinde tam hâkimiyet elde etmek için kapsamlı bir harekâta başladı. Batı ise Ukrayna'ya artan miktarda silah yardımı yapıyor. Mayıs ayı içinde savaşın Ukrayna'nın doğusunda sertleşeceği tahmin ediliyor. Muhtemelen insani kayıplar, önemli ölçüde artacak.
Savaş, batı ile Rusya arasında uzun yıllar sürecek bir kopma yarattı. Pandemi sonrası küresel ölçekte oluşan yeni normal koşulların ardından savaşın etkisi ile bu kez yepyeni küresel dengeler oluşacak. Avrupa Birliği; Ukrayna, Moldova ve Gürcistan'ın üyelik süreçlerini hızlandırarak doğuya doğru genişlemede kararlılığını artırdı. İsveç ve Finlandiya başta olmak üzere NATO da kuzeye ve doğuya doğru genişleyebilir. Yeni ittifakların da oluşacağı görülüyor. Enerjide arz ve tedarik düzeni, büyük ölçüde değişecek. Batı, Rusya'ya olan enerji bağımlılığını en aza indirmeye çalışacak. Orta Doğu ve Afrika'nın enerji kaynaklarının, Avrupa için önemi arttı. Rusya ise doğal gaz ihracatını doğuya kaydıracak. Enerji akışındaki yeni düzen, enerji gelirlerine bağlı olarak ticaret akışlarını da değiştirecek.
Yüksek küresel enflasyon ile birleşen enerji ve gıda fiyatlarındaki artış ile enerji ve gıda güvenliği de en kritik konulardan biri hâline geldi. Gıda milliyetçiliği, giderek yükseliyor. Gübre fiyatlarındaki artış, üretimi tehdit ederken gıda ve enerji fiyatlarındaki yükseliş, birçok ülkede toplumsal sıkıntılara yol açıyor. Lübnan, Sri Lanka, Pakistan ve Peru'da da siyasi dalgalanmalar yaşanıyor. Dünyanın iki büyük tarım üreticisi ve ihracatçısı Rusya ve Ukrayna'nın savaşı, küresel tarım dengelerini de alt üst ediyor.
Dünyada savunma harcamalarının artacağı, silahlanma yarışının hızlanacağı ve yüksek teknolojili mühimmatlara ağırlık verileceği bir döneme girildi. 2. Dünya Savaşı'ndan sonra Almanya ve Japonya ilk kez savunma harcamalarında önemli artışlara gitti. Rusya'ya yakın diğer Avrupa ülkelerinde de savunma harcamaları yükseliyor. ABD'de yönetim, 2023 yılı için tarihinin en yüksek savunma bütçesini teklif etti. Yeni nesil ve yüksek teknolojili silahların, savunma sistemleri içindeki payı arttı. Rusya'nın Ukrayna savaşında, ilk kez kullandığı hipersonik silahlar için ayrı bir yarış başladı. Rusya-Ukrayna savaşı, pandeminin yarattığı yeni normal koşullar gibi geri dönülemez, yeni küresel eğilimlere sebep oldu. Bahsettiğim bu eğilimler, muhtemelen artacak.
Savaşın kısa dönemli küresel ekonomik etkileri ise giderek netleşecek. Savaşın uzamasına bağlı olarak dünya ekonomisinde, yavaşlama etkisini gösteriyor. 2022 yılında dünya ekonomisi için savaş öncesinde yüzde 4,0-4,5 olan büyüme beklentisi, savaşın mevcut hâli karşısında yüzde 3,0-3,5 seviyelerine kadar geriledi. Bir yandan savaş diğer yandan savaşın da hızlandırdığı küresel enflasyon, merkez bankalarının daha erken sıkılaşma adımları atmasıyla küresel ekonomiyi yavaşlatacak. Savaşın dünya ticareti üzerindeki etkilerine ilişkin olarak Dünya Ticaret Örgütü'nün Nisan ayı içinde açıkladığı öngörüler yol gösterici oldu. 2021 yılında dünya mal ticareti verileri kesinleşti. Buna göre dünya mal ticareti, 2021 yılında miktar olarak yüzde 9,8 ve değer olarak ise yüzde 26,3 artarak 22,28 trilyon dolar olarak gerçekleşti. 2021 yılında ticarete konu olan malların ortalama birim fiyatları yüzde 15,0 yükseldi.
Tüm bu değerlendirmeler, Türkiye'nin ihracat hedefleri açısından riskler ve fırsatlar barındırıyor. AB'nin yavaşlaması ile Türk lirasına yönelik müdahaleler risk durumunu teşkil ederken bozulan tedarik zincirleri karşısında sahip olunan üretim potansiyeli fırsat yaratabilir.