Küresel Ticarette İvme Sürecek Mi?
Küresel mal ticareti 2018 yılının nisan ayından itibaren yavaşlamaya başlamıştı. ABD ile Çin arasında artan ticaret gerginliği sonucu ise 2019 yılında dünya mal ticareti yüzde 3,0 daralmış ve 18,25 trilyon dolara gerilemişti. 2020 yılı ilk yarısında dünya mal ticareti bu kez de covid-19 salgınından önemli ölçüde olumsuz etkilendi ve yılın ilk yarısında yüzde 16 daraldı. Daralma özellikle yüzde 27 ile ikinci çeyrekte daha sert oldu.
Hükümetlerin destekleri ve salgına karşı alınan önlemler sonrası haziran ayından itibaren iktisadi faaliyetlere geri dönüş başladı ve hem sanayi üretimi hem de mal ticareti yeniden hareketlendi. Hükümetlerin ve merkez bankalarının geniş destekleri mal ticaretindeki toparlanmayı destekledi. Yine firmaların yeni bir salgın endişesi ile yaz aylarında yoğun siparişlerde bulunması hem sanayi üretiminde hem de mal ticaretinde beklentilerin ötesinde toparlanmaya yol açtı.
Eylül ayı sonu itibariyle dünya sanayi üretimi PMI verisi 52,3 puan ile büyüme bölgesinde gerçekleşti. Yine sanayi malı ihracat siparişlerinde de eylül ayında 51,7 puan ile büyüme gerçekleşti. Sanayi üretimi ve ihracat yaz aylarındaki toparlanma ardından eylül ayında büyümeye devam etti.
Beklentilerin üzerindeki bu toparlanma nedeniyle dünya mal ticaretinde 2020 yılına ilişkin daralma beklentileri düşmeye başladı. Nitekim dünya ticaret örgütü Ekim ayı başında 2020 yılı öngörülerini güncelledi. Buna göre 2020 yılında daha önce miktar olarak yüzde 12,3 daralma beklenirken, güncelleme sonrası daralma beklentisi yüzde 9,2'ye geriledi. Değer olarak ise 2020 yılında ticaretin yüzde 12 daralması ve 16,15 trilyon dolara gerilemesi öngörülmektedir.
Dünya ticaret örgütü 2021 yılına ilişkin olarak da öngörülerini paylaştı. Buna göre 2021 yılında dünya mal ticaretinde miktar olarak yüzde 7,2 büyüme beklenmektedir. Değer olarak ise yüzde 10 ihracat artışı ve 17,8 trilyon dolar tutarında mal ticareti öngörüsü yapılmıştır. 2021 yılında yüzde 10 mal ticareti genişlemesi Türkiye'nin toplam ihracat artış hedefi için de önemli bir gösterge olmaktadır. Nitekim yeni ekonomi programında da 2021 yılında yüzde 11,0 ihracat artışı hedefi yer almıştır.
2021 yılı ihracat artışı beklentileri bu şekilde ortaya konulmuş olmakla birlikte bu beklentilerde temel belirleyici yine covid-19 salgınındaki gelişmeler olacaktır. Nitekim dünya genelinde günlük vaka sayıları yeniden artmaya başlamıştır. Günlük vaka sayıları 400 bini de geçerek ilk dalganın ortalama günlük vaka sayılarının iki katına çıkmıştır. Muhtemelen kış aylarında günlük yeni vaka sayısı 600 bine kadar ulaşabilecektir. Günlük vaka sayılarındaki bu hızlı artışa karşın hükümetler tam bir kapama düşünmemektedirler. Ancak önümüzdeki aylarda ister istemez iktisadi faaliyetlerde yavaşlama ortaya çıkacaktır. Bu da mal ticaretini olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle kasım-mart döneminde mal ticaretinde ivme kaybı yaşanması kaçınılmaz görünmektedir.
Ekim ayı içinde yapılan IMF-Dünya Bankası yıllık toplantılarında da ekonomilerdeki olası ivme kaybına karşı politika önerileri yapılmıştır. Buna göre desteklerin erken geri çekilmemesi, maliye politikalarının öne çıkması ve kamu yatırımları aracılığı ile ekonomilerin desteklenmesi istenmiştir. Para politikalarında artık son noktaya gelindiği kabul edilmektedir. Bu nedenle maliye politikalarından beklentiler artmaktadır. Muhtemelen ülkeler zorlu kış aylarında yeni destek paketleri açıklamak durumunda kalacaklardır.
2020 yılının geri kalanında ve de 2021 yılında dünya mal ticaretini şekillendirecek diğer iki önemli gelişme ise ABD seçimleri ile Büyük Britanya'nın AB'den ayrılma şekli olacaktır. ABD'de Trump'ın yeniden seçilmesi halinde dünya ticaretinde toparlanma yeni ve belki de daha sert korumacılık dalgası ile zarar görecektir. Biden ise ticaret savaşları yerine ticaret müzakerelerini tercih etmektedir ve bu politikası dünya mal ticaretini destekleyecektir.
Tüm bu değerlendirmeler çerçevesinde dünya ihracatı 2021 yılında farklı çeyrek dönemler gösterecektir. Kasım-Mart döneminde ticaret ivme kaybedecektir. İkinci çeyrekten itibaren yeniden toparlanma başlayacaktır. Aşının bulunması ve yaygın uygulaması ile yılın ikinci yarısında toparlanma hız kazanacaktır. Aşının bir sonraki yıla sarkması halinde ise dünya ticareti 2021 yılını sadece baz etkisi ile sınırlı bir büyüme ile kapatabilecektir.